Wittebrood van zoet gistdeeg waarvan de vorm enigszins doet denken aan een scheenbeen. Men heeft er dan ook wel een tot brood afgezwakt oeroud offerritueel in willen zien. In de 16e en 17e eeuw Kerst en Nieuwjaar vierde men Amsterdam met een fijn en licht gezoet gebak dat duivekater werd genoemd. Duivekaters werden in deze eeuw gedurende de hele maand december gebakken en later zelfs tot Driekoningen en Pasen. Het is een langgerekt ovaal, zoet witbrood. Dit gebak had zijn oorsprong in de Zaanstreek en Amsterdam. De echte Noord-Amsterdamse of Zaanse duivekater is een zogenaamd vloerbrood. Dat wil zeggen op de plaat gebakken, dus niet in een bakvorm.
De naamgeving
De naamgeving voor dit brood komt voort uit een oud heidens gebruik. Toentertijd werden dieren geofferd om goden en demonen gunstig te stemmen. Later werd slechts een ledemaat van een dier gebruikt in plaats van het hele beest. Dit was vaak het scheenbeen. De vorm van een duivekater, een langgerekte ruit met twee ‘knoken’ aan de uiteinden, lijkt enigszins op een scheenbeen. Het zou kunnen zijn dat de eerste duivekaters een kat vervingen en dat de oorspronkelijke benaming ‘duivelse kater’ was. Cornelis Kiliaan (1530-1607) omschreef in zijn etymologicum (het eerste woordenboek der Nederlandse taal, 1599) het woord ‘duyvenkater’ als ene soort van koek, die tot Nieuwjaarsgift gegeven wordt, een koek die op Christus’ geboortefeest gegeven wordt.
Samenstelling
Het recept is al vele honderden jaren relatief onveranderd gebleven, en wijkt voornamelijk af van normaal vloerbrood in de zin van de bereidingswijze en toevoeging van: verwarmde roomboter, citroenschil en melk. Opvallend aan de duivekater is de zeer dunne, zachte korst, wat suggereert dat het deeg na een relatief lange voorrijs op hoge temperatuur wordt afgebakken. Menig bakker beroept zich er op het originele recept in handen te hebben, maar de historie van de duivekater is dermate oud dat dit recept of de originele grondstoffen niet meer voorhanden zijn. De moderne duivekater is mogelijk zelfs beter van smaak dan vroeger, aangezien de maaltechnieken en de “witte” bloemsoorten beter zijn dan zo’n 100 jaar geleden.
Soorten duivekater
- Zaanse duivekater, Herkomst: Zaandam Eigenschappen: rechte vorm, voorzien van een Franse knip
- Broekse duivekater, Herkomst: Broek in Waterland Eigenschappen: Chinese ruitvorm
- Nieuwendamse duivekater, Herkomst: Nieuwendam (Noord Holland) Eigenschappen: de vorm wordt verondersteld gebaseerd te zijn op een scheenbeen
- Krentenkater, Herkomst: Roelofarendsveen Eigenschappen: vorm verwant met de Nieuwendamse duivekater
Tekst, o.a. lees daar ook voor meer info over duivenkater. http://amsterdamsverleden.nl/
Foto brood: https://www.stadvollenhove.nl/
