Ze lijken een beetje op kleine hartige pannenkoeken, maar de smaak is heel anders. Spekkendikken of Spekdikken worden gebakken met droge worst en spek. Ze worden met name bereid en gegeten in het oosten en het noord-oosten van Spekdikken. Ook in Drenthe worden ze gemaakt en in Oost-Friesland wordt de lekkernij speckdikk’n genoemd. Volgens traditie bakt men spekkedikken op oudejaarsdag, in speciale kniepertjes- of nieuwjaarsijzers.
HOSTIEIJZER
Het nieuwjaarsijzer heeft wel iets weg van de hostieijzer uit de 15e eeuw. In de Rooms-Katholieke kerk gebruikte men al vanaf de 10e eeuw knijpijzers voor de bereiding van de voor de mis of communie bestemde offerbroodjes: de hosties. Knijpijzers met ronde en rechthoekige bladen, die qua vorm en toepassing veel overeenkomen met het nieuwjaarsijzer.
OUD & NIEUW
Van oudsher wordt het nieuwe jaar ingeluid met veel eten en drinken. Bij deze overgangsrite hoort in sommige delen van Noord- en Oost-Groningen ook het bakken (en eten) van de „nijjoars- of iezerkoeken” in de zogenaamde nieuwjaarsijzers. Tot zover bekend stamt het oudste Nederlandse nieuwjaarsijzer uit de eerste helft van de 16e eeuw. Op dit ijzer staat een afbeelding van het wapen van de keizerlijke veldheer Maximiliaan van Buren. Dit bijzondere exemplaar is te bewonderen in het Museum Prinsenhof te Delft.N Sommige families in Groningen bezitten nog een oud spekkendikkenijzer, vaak vervaardigd ter gelegenheid van het trouwen van de voorouders, waarin de initialen en een jaartal staan. Het ijzer heeft vaak een ruitjespatroon met ruitjes van ongeveer een centimeter. De doorsnee van het spekkendikkenijzer is ongeveer 16 cm en het heeft twee stelen. Deze lopen enigszins taps toe met een lengte van ongeveer 65 cm met op de uiteinden ronde knoppen. Het ijzer was vrij zwaar, het bakken met dit ijzer boven het kookkachelvuur werd daarom meestal door mannen gedaan.
Het bakken van spekkendikken tijdens oud & nieuw was een hele klus en het ging vaak gepaard met veel hitte en veel blauwe damp uit de open kookkachel in de keuken. Het raam moest er dan ook bij open en regelmatig drinken was dan ook wel verstandig. In grote gezinnen werd vaak een hele emmer vol beslag (10 liter) verwerkt, zodat de thuisbakker soms een hele dag bezig was. Na het bakken moest alles in de keuken worden schoongemaakt, aangezien meubilair en kookdeel onder een plakkerig laagje vette aanslag kwam.
Tijdens het bakken verdween soms al een flink aantal spekkendikken in de monden van kinderen en/of van familieleden die speciaal voor de gelegenheid even langs waren gekomen. Meestal kregen familieleden dan ook een stapeltje mee naar huis. Ook werden ze na het bakken vaak bij buurtgenoten rondgebracht en werden onderling op Oudejaarsavond de spekkendikken met elkaar vergeleken om uit te maken wie dat jaar de lekkerste had.
FAMILIERECEPT
Recept voor het spekkendikkenmeel (verschilt wel eens iets, al naar gelang de smaak van de liefhebber en/of de molenaar): half rogge, half gerstemeel, aangevuld met ongeveer 1/10 Groninger metworsten, op verschillende adressen in Oost-Groningen verkrijgbaar rond de jaarwisseling. Verdere samenstelling: 1 kg spekkendikkenmeel, 1 liter half melk/half water, 500 gr stroop, 4 eieren, 15 gr. anijszaad, 7,5 gram kardamomzaad, 5 gram kaneel, 1 zakje bakpoeder, 400 gr droog vet spek, 3 droge Groninger metworsten.
Stroop en suiker in een grote pan smelten, melk en water toevoegen en roeren. Meel en eieren apart in een kom dooreen mengen. Dan het vuur onder de pan met het gesmolten mengsel uit doen. De vooraf gemengde meel en eieren toevoegen aan deze vloeistof en samen met het anijszaad enige tijd flink roeren tot een glad beslag. Mengsel toegedekt met een natte theedoek een nacht laten staan op een koele plek (niet in de koelkast). De volgende dag metworsten in dunne schijfjes snijden, het spek in kleine rechthoekjes van ongeveer 25×20 mm. Wafelijzer verhitten en invetten met overgebleven spekzwoerd. Als het beslag te stijf is geworden kan het nog weer iets worden verdund met wat melk.
Nadat een kleine hoeveelheid van het beslag in het opengeklapte ijzer is gedaan (ongeveer twee eetlepels of oliebollenlepels) worden minimaal twee schijfjes metworst en twee plakjes spek in het midden toegevoegd. Vervolgens wordt het opengeklapte ijzer dichtgedrukt en wordt de spekkendikken ongeveer 1 minuut gebakken. Je kunt ook een elektrisch wafelijzer met thermostaat gebruiken. De spekkendikken kun je eruit nemen m.b.v. een dunne kunststof spatel of een pannenkoekmes.
De gebakken spekkendikken moet er niet te bruin uitzien. Geel-bruin en een beetje slap aanvoelen, zoals een pannenkoek. Spekkendikken kunnen warm en koud gegeten worden en worden in stapels op borden bewaard. Ze lijken op dikke pannenkoeken, maar zijn kleiner en hebben een geheel eigen smaak. Spekkendikken zijn vaak lekkerder als ze een paar dagen staan: de kruidnagel- en anijssmaken zijn dan meer ingetrokken. Als ze taai en hard worden, heb je iets niet goed gedaan. Waarschijnlijk heb je dan te weinig vocht toegevoegd.
BRONNEN
Boek Winterfeesten en Gebak, mythe folklore en tradities – André Delcart (2007) Artikel Zunder spekkendikken gain goud oljoar! Jos Rietveld & Henk Scholte (uit Toal en Taiken november – december 2012)
Recept: familierecept Henk Scholte
Tekst: https://www.levenderfgoedgroningen.nl/ Auteur en foto’s: Henk Scholte